"Dominee mag zeggen dat God niet bestaat"

...kopt de Volkskrant enthousiast, alsof het gaat om de overwinning van een Galileo tegen de obscurantische macht van de prelaten van de Kerk.
Ja hallo, zo kunnen we nog wel een paar "overwinningen" bedenken:
"Onderwijzer mag volhouden dat leren lezen geen zin heeft";
"Vervolging gestaakt van arts die meent dat doodgaan beter is dan leven";
"Doorbraak: eindelijk mogen we met vijf glazen bier de weg op".

Hoe dan ook, de Protestantse Kerk van Nederland gaat door met het salariëren van een dominee die niet in God gelooft. Sterker nog,

het regionale kerkbestuur is na onderzoek van een visitatiecommissie tot de conclusie gekomen dat de visie van Hendrikse de fundamenten van de kerk niet aantast.
Zijn uitspraken over een God die niet bestaat, wijken volgens de visitatoren ‘niet wezenlijk af van hetgeen andere theologen, die gerekend worden tot de vrijzinnige stroming binnen de kerk, hebben beweerd’. [...]
Dominee Michiel de Zeeuw, preses van de classicale vergadering Zierikzee, erkent dat het tegenstrijdig lijkt: een dominee die zegt dat God niet bestaat, maar wiens uitspraken toch de fundamenten van de kerk niet aantasten. ‘Er zijn meer mensen die zo redeneren, die God niet zien als een oude man met een baard’, aldus De Zeeuw. ‘Die visie is onderdeel van het theologisch debat.’
Hij verweert zich bij voorbaat tegen de hardliners die zullen beweren ‘dat je zo nooit de fundamenten van de kerk kunt aantasten’. De Zeeuw: ‘Van het nationaal-socialisme is wel gezegd: dit tast de fundamenten van de kerk aan. Een dominee mocht daarvan geen aanhanger zijn.’

Even voor de theologische precisie: in zijn boek ”Geloven in een God die niet bestaat” (2007), waarin Ds. Hendrikse zich een "gelovige atheïst" noemt, stelt hij dat je bij het spreken over God niet kunt zeggen dat Hij bestaat, maar dat je moet zeggen dat Hij "gebeurt".
Nu zijn bestaan en gebeuren heel verschillende begrippen. Iets bestaat als het op de een of andere manier in de werkelijkheid voorkomt (in klassieke termen: deelheeft aan het zijn of (in het geval van God) zelf het Zijn is). Wanneer we zeggen dat "iets gebeurt", zeggen we dat er een min of meer onverwachte verandering optreedt. "Iets" (bijv. een ongeluk) is dan altijd een of andere verandering. Als we zeggen dat God gebeurt, zeggen we niet alleen dat God "verandert", maar, preciezer, dat God (een bepaald soort) verandering is - wat in tegenspraak lijkt te zijn met wat de Bijbelse God van zichzelf zegt: "Ik ben die ben" (Ex. 3,14), begrepen als "Ik ben onveranderlijk dezelfde", "Ik ben het Zijn zelf". God kan juist dingen veranderen, laten veranderen en laten gebeuren omdat Hij zelf onveranderlijk is - het handelen volgt het zijn.
Maar onmiskenbaar tegenstrijdig wordt het als God "gebeurt, maar niet bestaat". Evenmin als de bekende alf uit Alfen van Kees Stip ("Ik denk niet, daar ik niet besta") kan zelfs een zuiver theoretisch Opperwezen geen enkele activiteit uitvoeren of ondergaan als hij niet bestaat!
Misschien moet Ds. Hendrikses zin niet letterlijk, maar poëtisch worden opgevat, als: "Mij interesseert het bestaan van God - als theoretisch probleem - minder dan zijn handelen"? Maar deze welwillende uitleg wordt tegengesproken door Ds. Hendrikse zelf (die Goddank over aanzienlijk meer gezond verstand lijkt te beschikken dan zijn "inquisiteurs"!):

‘Natuurlijk is mijn boek in strijd met de kerkorde. Het is of het één of het ander. Als mijn zienswijze mag, deugt er dus iets niet aan de fundamenten van de kerk.’

Petje af voor de dominee. Ofwel God bestaat, en de kerkorde heeft (althans op dat punt) gelijk, en dat heeft dan allerlei consequenties, bijvoorbeeld dat je dan niet uit naam en op kosten van de kerkelijke gemeenschap het tegendeel mag beweren. Ofwel God bestaat niet, en dan kunnen we allemaal naar huis en ons toch al korte en ingewikkelde leven op een andere manier doorbrengen, zonder nog meer tijd te verliezen!

Maar voor de PKN kan het allemaal niet gecompliceerd en vaag genoeg zijn:

De PKN organiseert in november een synode, waarin ‘het spreken over God’ op de agenda zal staan. Niet alleen de zienswijze van Hendrikse komt daarbij aan bod. Er spelen ook vergelijkbare discussies, zoals hoe om te gaan met het ‘ietsisme’.