Dit geldt trouwens niet alleen voor politieke partijen...

Kiezersonderzoek van de Volkskrant zou uitwijzen dat economie, werkgelegenheid, inkomen en zorg de thema's zijn die de kiezers nu het meest bezighouden. De schuldenproblematiek en Europa scoren in dit onderzoek niet hoog. Maar, [zegt Wouter Bos]: 'Dan zul je zien dat Griekenland een week voor de verkiezingen uit de euro stapt en het frame ineens weer heel anders is.' Beter kan het kortetermijndenken in de politiek niet getypeerd worden.
De campagnestrategieën van CDA, VVD en PvdA zijn tot mislukken gedoemd. En wel omdat zij gebaseerd zijn op de vooronderstelling dat de werkelijkheid slechts bestaat uit de berichtgeving in de media en dat de werkelijkheid te reduceren valt tot framing - een term uit de communicatiewetenschap. Kortweg komt de theorie van de framing erop neer dat een probleem pas een probleem is als het door partijen tot een probleem gemaakt wordt.
Dat die theorie niet altijd opgaat, is eerder aangetoond door het electorale succes van de PVV. Die partij behaalde dat succes in verkiezingscampagnes die door sociaal-economische vraagstukken gedomineerd werden, terwijl de PVV zich met haar anti-islam standpunten bij uitstek richtte op culturele issues.
Lang niet alle kiezers stemden volgens de wetmatigheden die vooraf door campagneleiders en politicologen waren geformuleerd. De macht van de media is dus niet zó groot, dat zij de werkelijkheid - zoals die door de kiezers wordt ervaren - naar haar hand kan zetten.
Dit geldt in het bijzonder voor het thema Europa. De problemen van de eurozone zijn dermate omvangrijk dat het niemand zal ontgaan dat de verkiezingen van 12 september in het teken zullen staan van de overleving van de Europese Unie. Wie daar niet over wil discussiëren, laat het initiatief aan de tegenstanders van de Europese eenwording.
VVD, CDA en PvdA gedragen zich als struisvogels die hun kop in het zand steken, hopend dat de kiezers hetzelfde zullen doen. Dat laatste is erg onwaarschijnlijk. Partijen die pro-Europa zijn, doen er goed aan zich voor te bereiden op een heftige confrontatie die zij niet gemakkelijk zullen winnen. Een meerderheid van de kiezers is op zijn minst eurosceptisch. Maar hoe helderder en eerlijker partijen hun standpunten over Europa verwoorden, hoe meer de schade kan worden beperkt.
Dat de SP en de PVV op 12 september zeer sterk uit de stembus zullen komen, staat vast. Partijen die zich daartegen met intelligentie en overtuiging teweerstellen, zullen daar - zeker op de lange termijn - wel bij varen. Daar liggen bij uitstek kansen voor D66 en GroenLinks. Daar liggen ook kansen voor PvdA en VVD, die beide echter de handicap hebben dat hun achterbannen verdeeld zijn over Europa - dat probleem lossen zij niet op door erover te zwijgen.
Leiderschap is op meer gebaseerd dan op de uitkomsten van opiniepeilingen. Leiderschap gaat ook om het uitdragen van een visie op Nederland in de wereld. Wie dat niet ziet, heeft als elite afgedaan.

(Emeritus hoogleraar politieke theorie Meindert Fennema in de Volkskrant).