Men kan gedragingen, praktijken, activiteiten met geweld opdringen, maar met de waarheid lukt dat niet

In het vliegtuig dat de paus op 18 augustus naar Madrid bracht, gaf hij aan de meereizende journalisten het volgende interview (vertaling: rkdocumenten.nl):

De Wereldjongerendagen in Madrid zijn de 26e, de 12e met een viering op wereldniveau. Bij de aanvang van uw pontificaat hebben sommigen zich afgevraagd of u in de voetsporen van uw voorganger zou treden. Dit is nu uw derde WJD na die van Keulen en Sydney. Hoe ziet u deze gebeurtenissen vanuit de pastorale strategie van de wereldkerk?

Beste vrienden, goede dag! Ik ben verheugd met u naar Spanje te gaan voor deze grote gebeurtenis, en na twee Wereldjongerendagen die ik persoonlijk heb meegemaakt, kan ik zeggen dat Johannes Paulus II door de WJD in het leven te roepen, ons werkelijk een intuïtie gegeven heeft: een grote ontmoeting van de jeugd uit de hele wereld met de Heer. Ik zou zeggen dat deze WJD een teken zijn, een waterval van licht. Zij geven zichtbaarheid aan het geloof, zichtbaarheid aan Gods aanwezigheid in de wereld en wekken zo de moed om gelovig te zijn. Gelovigen voelen zich dikwijls geïsoleerd in de wereld, een beetje verloren. Hier zien zij dat ze niet alleen zijn, dat er een groot netwerk bestaat van geloof, een grote gemeenschap van gelovigen in de wereld, dat het mooi is binnen deze universele vriendschap te leven. Zo lijken mij vriendschappen te ontstaan, boven de grenzen uit van verschillende culturen, verschillende landen. Dat een universeel netwerk van vriendschap ontstaat dat de wereld met God verbindt, is belangrijk voor de toekomst van de mensheid, voor het leven van de mensheid vandaag. De WJD kunnen natuurlijk geen geïsoleerd gebeuren zijn. Zij maken deel uit van een grotere weg. Zij worden voorbereid door de kruisweg van de WJD die langs verschillende landen gaat, die jongeren verenigt onder het teken van het kruis en onder het wonderbare teken van de Maagd. Zo is de voorbereiding van de WJD veel meer dan een technische voorbereiding, veel meer dan een gebeuren met vele technische problemen, het is een innerlijke voorbereiding, op weg gaan naar de anderen en samen naar God. Dan ontstaan groepen uit vriendschap. Door dit universele contact te bewaren, gaan de grenzen van culturen en menselijke en godsdienstige tegenstellingen open. Dat wordt een blijvende weg die vervolgens leidt naar een nieuw hoogtepunt van een nieuwe WJD. Het lijkt mij dat de WJD in die zin moeten gezien worden, als een teken, als een deel van een grote weg die vriendschappen schept, grenzen opent en toont dat het mooi is met God te zijn, dat God met ons is. In die zin willen wij deze grote gedachte van de Zalige Paus Johannes Paulus II voortzetten.

Europa en de Westerse wereld maken een diepe economische crisis door die ook tekens vertoont van een ernstige sociale en morele crisis, van grote onzekerheid omtrent de toekomst, wat vooral voor jongeren pijnlijk is. In de afgelopen dagen hebben we bijvoorbeeld de gebeurtenissen in Groot-Brittannië gezien, met het uitbreken van opstand of agressie. Tegelijkertijd zijn er tekenen van gulle inzet en enthousiaste vrijwilligers en solidariteit van jonge gelovigen en niet-gelovigen. In Madrid zullen we vele van deze prachtige jonge mensen ontmoeten. Welke boodschap kan de Kerk geven om jongeren opnieuw hoop te geven in de wereld en hen te bemoedigen?

De huidige economische crisis bevestigt wat reeds aan het licht kwam in de vorige grote crisis, namelijk dat de ethische dimensie niet buiten de economische problemen staat maar er een innerlijke en fundamentele dimensie van is. De economie functioneert niet door een zichzelf regelende markt alleen; om voor de mens te functioneren, heeft zij een ethische grond nodig. Hier blijkt opnieuw wat Johannes Paulus II reeds gezegd had in zijn eerste sociale encycliek: de mens moet in het centrum staan van de economie en de economie moet niet gemeten worden in functie van een grotere winst maar in functie van het algemeen welzijn. De economie houdt verantwoordelijkheid in voor de ander en functioneert niet echt goed tenzij zij op een menselijke manier te werk gaat, met respect voor de ander, vanuit diverse dimensies: verantwoordelijkheid voor de eigen natie en niet alleen voor zichzelf, verantwoordelijkheid voor de wereld. De natie is niet geïsoleerd, Europa is niet geïsoleerd maar is verantwoordelijk voor heel de mensheid en moet er steeds aan denken de economische problemen aan te pakken vanuit deze optiek van verantwoordelijkheid ten overstaan van de andere delen in de wereld, van degenen die lijden, die honger en dorst lijden en van hen die geen toekomst hebben. De derde dimensie van deze verantwoordelijkheid is de verantwoordelijkheid voor de toekomst: wij weten dat we onze planeet moeten beschermen, maar uiteindelijk moeten we de economische arbeid van allen beschermen en eraan denken dat morgen ook vandaag is. Indien de jongeren van vandaag geen toekomstperspectieven voor hun leven zien, gaat het nu ook niet, gaat het slecht. Daarom ziet de Kerk door haar sociale leer, haar leer over de verantwoordelijkheid tegenover God, af van de grootst mogelijke winst en ziet zij de dingen in hun humane en godsdienstige dimensie, namelijk dat de een er voor de ander is. Zo kunnen wegen geopend worden. Het grote aantal vrijwilligers die in de verschillende werelddelen werkzaam zijn, niet voor zichzelf maar voor de anderen, en die zo de zin van hun leven vinden, tonen aan dat het mogelijk is. Opvoeden voor deze grote plannen, zoals de Kerk dat probeert te doen, is voor onze toekomst fundamenteel.

Heiligheid, de jeugd in de wereld van vandaag woont over het algemeen in een multi-confessionele en multiculturele omgeving. Wederzijdse tolerantie is meer dan ooit noodzakelijk. Daarbij dringt zich altijd het thema op van de waarheid. Ik zou u een vraag willen stellen over de band tussen waarheid en culturele verscheidenheid. De nadruk leggen op de ene Waarheid die Christus is, kan dat een probleem zijn voor de jeugd van vandaag?

De band tussen waarheid en onverdraagzaamheid, monotheïsme en onbekwaamheid tot dialoog met anderen, is een argument dat dikwijls terugkeert in het debat over het Christendom vandaag. En het is natuurlijk waar dat er in de geschiedenis ook misbruiken geweest zijn, zowel m.b.t. het begrip waarheid als m.b.t. het begrip monotheïsme. Er is misbruik geweest, doch de werkelijkheid is totaal anders. Het argument is verkeerd omdat waarheid alleen in vrijheid toegankelijk is. Men kan gedragingen, praktijken, activiteiten met geweld opdringen, maar dat kan men niet met de waarheid. De waarheid ontsluit zich alleen als men er vrij mee instemt; vrijheid en waarheid zijn dus innig met elkaar verbonden, omdat het ene een voorwaarde is voor het andere. Overigens, wij zoeken de waarheid, echte waarden, die leven geven aan de toekomst. Wij willen zeker geen leugen, wij willen geen positivisme van normen die met een zekere dwang opgelegd worden. Alleen de echte waarden hebben toekomst. Het is dus noodzakelijk de echte waarden te zoeken en geen vrije loop te laten aan de wil van enkelen noch toe te laten dat een positivistische rede zich opdringt die zegt dat er geen rationele waarheid is inzake ethische problemen en de grote problemen van de mens. Dan zou de mens blootgesteld worden aan de wil van de machthebbers. We moeten steeds op zoek zijn naar de waarheid van de echte waarden, die we in de fundamentele rechten van de mens en dergelijke vinden. De fundamentele rechten zijn gekend en erkend en dat brengt ons juist in dialoog met elkaar. De waarheid is als dusdanig dialogisch, want zij probeert beter te kennen, beter te begrijpen en zij doet dat in dialoog met de anderen. De grootste verdediging van de vrijheid is dus zoeken naar de waarheid en naar de menselijke waardigheid.

De WJD zijn een geweldige tijd en wekken veel enthousiasme, maar de jonge mensen keren daarna naar huis en vinden daar een wereld waar de religieuze praktijk sterk is verminderd. Velen van hen gaan waarschijnlijk niet meer naar de kerk. Hoe kun je continuïteit geven aan de vruchten van de Wereldjongerendagen? Denkt u dat deze echt de vruchten voor de lange termijn geven buiten de momenten van grote enthousiasme van dit moment?

God zaait altijd in stilte. Dat komt niet onmiddellijk tot uiting in de statistieken. Het zaad dat de Heer met de WJD in de aarde legt, is zoals het zaad waarover het Evangelie spreekt. Er valt een beetje op de weg en het gaat verloren, er valt een beetje op de stenen en het gaat verloren, een beetje tussen de doornen en het gaat verloren maar er valt een beetje in goede aarde en het draagt veel vrucht. Dat gaat ook zo met de WJD. Veel gaat verloren en dat is menselijk en, om de woorden van de Heer te hernemen, een mosterdzaadje is klein maar het groeit en wordt een grote boom. Met andere woorden, het is evident dat men veel verliest, men kan niet zeggen dat een grote toename van de Kerk morgen zal beginnen. Zo werkt God niet. Maar de groei – grote groei – gebeurt in stilte. Ik weet dat de andere WJD grote vriendschappen lieten ontstaat, vriendschappen voor het leven; veel nieuwe ervaringen van Gods aanwezigheid. Wij hebben vertrouwen in deze stille groei. Wij geloven, zelfs indien de statistieken er niet veel over spreken, dat het zaad van de Heer werkelijk groeit. En dat zal voor een zeer groot aantal mensen het begin zijn van een vriendschap met God en met de anderen, van een universaliteit van denken, van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid die echt aantonen dat deze dagen vrucht dragen.